Jaarverslag van de Instelling Hulp & Recht
over het jaar 2009
Voorwoord
Het jaarverslag van 2009 verschijnt laat. De reden hiervoor is bekend: in maart 2010 is de instelling overvallen door een groot aantal meldingen van seksueel misbruik en dit heeft veel aandacht gevraagd. In korte tijd kwamen 1.500 meldingen, reacties en klachten binnen, inmiddels zijn het er ruim 1.700. Het bureau heeft enige tijd nodig gehad om zich op de gewijzigde omstandigheden in te stellen. Er is hard gewerkt om de organisatie zo in te richten dat aan alle melders recht kon worden gedaan. Of dit helemaal is gelukt, valt nu nog niet te zeggen. Wat wel gezegd kan worden is dat er inmiddels ongeveer 175 personen die een of meer klachten in wilden dienen op enigerlei wijze in de procedure zitten. Om deze klachten te behandelen is de BAC uitgebreid.
Hulp & Recht is ook betrokken in het onderzoek van de Commissie Deetman. In verband hiermee is alle medewerking toegezegd, met garandering van de vertrouwelijkheid van gegevens. In september 2010 werd een nieuwe website gelanceerd (www.hulpenrecht.nl), met als doel de informatievoorziening op een peil te brengen dat past bij de huidige omstandigheden. Het bestuur van de instelling heeft in een turbulente tijd geprobeerd de taken van de instelling zo goed als mogelijk is te behartigen en zich overigens terughoudend opgesteld in verband met het onderzoek van de Commissie Deetman. De bevindingen van deze Commissie worden november 2010 verwacht.
Het jaarverslag dat u nu in handen heeft betreft het jaar 2009 en de hiervoor gememoreerde feiten zullen in het jaarverslag van 2010 uitvoerig aan de orde komen. Gelet op de omstandigheden was het niet goed denkbaar om er hier helemaal niet bij stil te staan.
1. Inleiding
De landelijke R.K. Instelling Hulp & Recht werd opgericht in 1995 door de Nederlandse Bisschoppenconferentie en de Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR). De instelling heeft haar bestaansgrond in de erkenning dat binnen de R.K. Kerk grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt door priesters, diakens en pastoraal werkers, leden van religieuze instituten, en anderen die betaald of onbetaald werk verrichten binnen de R.K. Kerk.
2. Bestuur
Het bestuur bestond in het verslagjaar 2009 uit de volgende personen:
Drs J.B. Waaijer, voorzitter
Mr G. Stille, vice-voorzitter (aftredend per 1 februari 2009); vacature
Drs M.H.A. ter Steeg-van Wayenburg, secretaris
A.J.H. Peek RA, penningmeester
Zuster T. Wijngaard
Pater J.M.C. van Duijnhoven
Drs V.G.P.J.M. Schoenmakers
Het bestuur vergaderde in 2009 vier maal, te weten op 22 januari, 25 juni, 9 september en 3 december. Aan de orde waren: vacatures en benoemingen, vaststelling Privacyreglement, aanpak preventie, hulpverlening, publiciteitsbeleid, evaluatie nieuwe procedure, voorbereiding studiedag en financiën.
Op 24 september 2009 vond een kennismakingsgesprek plaats met de nieuwe voorzitter van de KNR, broeder C. van Dam. Op 13 oktober 2009 bezochten de voorzitters van Hulp & Recht, de BAC en de KNR de Bisschoppenconferentie voor het jaarlijks overleg. Daar waren aan de orde: het Jaarverslag 2008, het preventieproject, het privacyreglement en de inrichting van een canonieke strafrechtbank.
3. Preventie
In 2009 is daadwerkelijk begonnen met een plan van aanpak voor preventie. Gekozen werd voor het werken in etappes: eerst de priester- en diakenopleidingen, vervolgens de vormingstrajecten van de religieuzen, vervolgens het werkzaam pastoraal personeel in de bisdommen, en tenslotte ook een project gericht op parochies.
In het voorjaar van 2009 is een intensieve rondgang gemaakt langs de acht opleidingscentra voor priesters en diakens in alle bisdommen, en is een inventarisatie gemaakt van studieonderdelen met betrekking tot preventie enerzijds, en wensen en verlangens van de kant van de opleidingen anderzijds. Dat heeft geresulteerd in een specifiek plan van aanpak plus begroting, die zijn voorgelegd aan de Bisschoppenconferentie en de KNR. Er is een groep van 6 docenten geformeerd, die aan elke opleiding jaarlijks een serie gastcolleges geeft. In het verslagjaar 2009 is de eerste van deze gastcolleges gegeven.
4. Hulpverlening
Door de afgetreden Beoordelings- en Adviescommissie (BAC) is kritiek geleverd op het feit dat de instelling niet meer aan hulpverlening toe komt omdat dit aspect in de huidige klachtprocedure onvoldoende behartigd zou worden. Hierover werd door het bestuur met de huidige BAC gesproken (26 november 2009). De klachtenprocedure is gericht op een zorgvuldige afhandeling van klachten en dit heeft aspecten van hulp, namelijk: het aanbieden van een rechtvaardige, zorgvuldige en begripvolle afhandeling van klachten door de BAC en de bevordering van een zorgvuldige afhandeling door de kerkelijke overheden; het aanbieden van bemiddeling door de BAC tussen klager en aangeklaagde, waar gewenst en mogelijk. Met het voorgaande zijn niet alle aspecten van hulpverlening genoemd. Het inzetten van vertrouwenspersonen en een correcte ontvangst van meldingen zijn andere belangrijke elementen in de hulpverlening.
Het voorzien in een zorgvuldige klachtafhandeling is niet het enige aspect van hulpverlening. Wat hulpverlening betreft heeft het bestuur als standpunt dat de instelling vooral een verwijzende rol heeft. Dit betekent dat vertrouwenspersonen behulpzaam zijn bij het verhelderen van hulpvragen en waar mogelijk en nodig betrokkenen verwijzen naar iemand die hen verder kan begeleiden. Dit kan iemand zijn van de kerk (een daartoe geschoolde pastor) of iemand van buiten de kerk (reguliere hulpverleners).
5. Meldingen en behandeling van klachten in 2009
Van de tien binnengekomen meldingen hebben zes zaken tot een klacht geleid. Twee klachten zijn nog in onderzoek. De overige vier klachten zijn behandeld in een zitting en hebben inmiddels geleid tot een advies, waarbij seksueel misbruik aannemelijk is geacht. Een van deze gevallen betrof frequent misbruik op een jongensinternaat, ongeveer 60 jaar geleden. Deze zaak heeft in 2010 een belangrijke rol gespeeld in de golf van publiciteit over seksueel misbruik en de honderden meldingen. In zoverre heeft deze zaak zijn schaduw vooruit geworpen.
Het positieve van de nieuwe procedure, aldus de voorzitter van de Bac mevrouw mr. M.A.F. Tan-de Sonnaville, komt men name naar voren in een geval als laatstgenoemd, waarbij de aangeklaagden allen waren overleden. De nieuwe procedure voorziet namelijk (in tegenstelling tot voordien) in de mogelijkheid om ook klachten tegen overledenen in behandeling te nemen, terwijl de zaken niet kunnen verjaren. Weliswaar is in dergelijke zaken het onderzoek tamelijk moeilijk, maar klager kan dan wel daadwerkelijk worden gehoord en erkenning krijgen. De praktijk leert dat dit klager kan helpen bij de verwerking.
6. Beoordelings- en Adviescommissie (BAC)
De BAC geeft aan het bestuur elk jaar een geanonimiseerd overzicht van de behandelde klachten. Het bestuur van Hulp & Recht onderhoudt geregelde contacten met de BAC, eenmaal per jaar in formele vergadering, en door het jaar heen wanneer de zaken daarom vragen. Uit de ervaring die de BAC en het bureau van Hulp & Recht met de nieuwe procedure opdoen zullen verbeterpunten voor de procedure voortkomen. Het bestuur is de BAC-leden zeer erkentelijk voor de inzet en competentie waarmee zij hun taak verrichten.
7. Het bureau
Het bestuur werd in het verslagjaar ondersteund door beleidsmedewerker mevrouw drs K. Feenstra. Deze vervulde vanaf 1 januari 2009 tevens de functie van Meldpunt van Hulp & Recht. Een van de vertrouwenspersonen is aangesteld tot plaatsvervangend meldpuntfunctionaris. Het bestuur nam de beleidsmedewerker per 1 januari 2009 in eigen dienst. Er was in 2009 geen secretariële voorziening.
De organisatie kon beschikken over twee juridisch adviseurs, beiden advocaten, en over zeven vertrouwenspersonen, doorgaans ervaren pastoraal werkers. De instelling kon opnieuw rekenen op de assistentie van het KNR-bureau voor de financiële administratie.
8. Financiën
De begroting 2009 werd op 6 november 2008 door het bestuur van de KNR, en op 9 december 2008 door de Bisschoppenconferentie goedgekeurd.
De begroting bedroeg in 2009 ongeveer € 50.000, waarvan circa € 28.000 voor personele kosten, € 10.000 voor de behandeling van klachten, € 5.000 voor huisvesting en aan overige kosten werd circa € 7.000 besteed. Het totaal van deze kosten wordt voor 50% gedragen door de ordes en congregaties en voor 50% door de gezamenlijke bisdommen.
9. Publiciteit
Tegelijk met andere kerkgenootschappen is de R.K. Kerk (alsook Hulp & Recht) in 2009 voorwerp geweest van media-aandacht in het VPRO TV-programma Zembla. Over de mediale aspecten ervan zijn beleidsconclusies getrokken op kerkprovinciaal niveau.
10. Openstaande kwesties
Het besluit van de Bisschoppenconferentie (oktober 2007), om een voorstel uit te werken voor de vorming van een canonieke strafrechtbank in verband met strafmaatregelen vanwege seksueel misbruik, heeft in oktober 2009 geleid tot een doorverwijzing naar de Commissie Canonieke Vraagstukken, met het verzoek te adviseren. Een en ander is voor Hulp & Recht in die zin van belang dat de instelling een klachtenprocedure kent, en geen kerkelijke strafrechtelijke procedure uitvoert. In voorkomende gevallen zou wel naar een dergelijke procedure verwezen moeten kunnen worden, dit is echter geen zaak die de insteling kan behartigen, omdat zij daartoe niet de bevoegdheid heeft.
Dit jaarverslag is op 20 oktober 2010 vastgesteld door het bestuur van Hulp & Recht en wordt conform de statuten ter kennis gebracht aan de Bisschoppenconferentie van Nederland en het bestuur van de KNR.
Namens het bestuur,
Drs. J.B. Waaijer,
voorzitter